นิตพินัย สุบรรณเสณี
อุปกรณ์วิดีโอและออดิโอที่วางขายกันอยู่ทั่วไปมักจะมีปลั๊กต่อไฟบ้านทั้งระบบ 3 ขา และ 2 ขา หลายคนก็ไม่คิดอะไรมาให้มาอย่างไรก็เสียบใช้งานไปอย่างนั้น แต่บางท่านก็พิถีพิถันถ้าพบเครื่องที่มีสายไฟ 2 ขา หรือเต้าเสียบ INLET ที่มี 2 ขา จะต้องหาทางดัดแปลงใส่สายดินเพิ่มเข้าไปเป็นระบบ 3 ขาก่อนใช้งาน
ความจริงเรื่องปลั๊ก 2 ขา, 3 ขา นี่เป็นมหากาพย์คุยกันได้ไม่รู้จบ บางครั้งหลักการทางวิชาการก็ไม่ได้ตอบโจทย์ในทุกกรณีเสมอไป เอาเป็นว่าเท่าที่สังเกตการณ์มานานพอจะเดาทางได้ว่า ถ้าผู้ผลิตจะทำอุปกรณ์ไฟฟ้าออกไปขายตลาดแถวๆ อเมริกาเหนือ, อังกฤษ, สิงคโปร์ และบางประเทศที่ประเทศเหล่านี้ จะมีข้อกำหนดที่ค่อนข้างเข้มงวดเกี่ยวกับอุปกรณ์ไฟฟ้าที่จะใช้ในครัวเรือนไม่จำกัดว่าจะเป็นอุปกรณ์ภาพ/เสียงเท่านั้น คือ อุปกรณ์ทุกตัวจะต้องเป็นปลั๊ก 3 ขา มีสายดินต่อมาให้เรียบร้อยเพื่อผลด้านความปลอดภัยของผู้ใช้งานเป็นหลัก
ส่วนถ้าจะนำไปขายในโซนทวีปอื่นๆ เช่น เอเชีย ที่ไม่มีข้อกำหนดที่เข้มงวดด้านมาตรฐานความปลอดภัย อุปกรณ์ที่ขายอยู่ก็จะมีขั้วเสียบไฟแค่ 2 ขา ปัจจุบันยังมีอีกหลายประเทศที่ใช้เต้าเสียบไฟบ้านระบบ 2 ขาไม่มีขั้วดิน ลองนึกว่าถ้าอุปกรณ์ที่ซื้อมาเป็นปลั๊ก 3 ขาทั้งหมดจะเกิดโกลาหลขนาดไหนที่ต้องหาขั้วเปลี่ยน 3 ขา เป็น 2 ขา ทำเต้ารับที่บ้านใหม่หรือแม้แต่ตัดขั้วดินทิ้ง
ตลอดหลายปีที่มีโอกาสได้แกะกล่องสินค้าใหม่สารพัดยี่ห้อ/รูปแบบ มีเป็นจำนวนไม่น้อยที่สายไฟที่แถมมาในกล่องมีมาให้เลือกครบทั้งแบบ 2 ขา และ 3 ขา รวมถึงตัวเครื่องที่ถ้าขายในอเมริกาจะมี INLET เป็น3 ขา มีสายดิน แต่ถ้าขายในบ้านเราหรือแถวทวีปเอเชียจะเปลี่ยนเป็น 2 ขา (พร้อมสายปลั๊ก 2 ขา) ทั้งๆที่เป็นรุ่นเดียวกัน
ตำแหน่งขั้ว ฮอตไลน์ (L), นิวทรัล ( N) และสายดิน (G) ของปลั๊กผนังแบบ 2 ขา และ 3 ขา
แต่ประเด็นที่จะพูดถึงมันอยู่ตรงที่ว่า สมมติถ้าอุปกรณ์ในระบบคุณทุกเครื่องเกิดจับได้ใบแดงทั้งหมด คือ เป็นปลั๊ก 2 ขา ทุกตัว แล้วคุณนำปลั๊กของอุปกรณ์ทุกตัวต่อเข้ากับปลั๊กผนังบ้านหรือเครื่องกรองไฟ กรณีนี้จะเท่ากับว่าอุปกรณ์ของระบบคุณจะลอย (Float) จากดิน (Ground) ทั้งหมดซึ่งถือว่าอันตรายต่อผู้ใช้งานมาก
ไม่นับสัญญาณรบกวนพวก Common Mode Noise ที่จะสามารถเกิดขึ้นระหว่างตัวถังกับขั้วสัญญาณต่างๆ และเหนี่ยวนำให้เกิดเป็นสัญญาณรบกวนเข้าไป Degrade ระบบภาพ/เสียงของเราได้
ถ้าคุณยืนบนพื้นดินเท้าเปล่าแล้วเอามือจับตัวถังเครื่องที่เป็นโลหะหรือแม้แต่ปุ่มหมุนคุณจะรู้สึกถึงกระแสไฟที่รั่วลงตัวถังเล็กน้อยพอคันๆ แต่ถ้าโชคร้ายอุปกรณ์ที่ใช้เป็น Switch Mode Supply ขนาดใหญ่ เช่น ทีวีจอแบน, เครื่องฉายภาพ และปลั๊ก 2 ขา เกิดเสียบกลับขั้วอยู่คราวนี้มือคุณจะโดนกระตุกค่อนข้างรุนแรงขึ้นอยู่กับว่ากระแสไฟรั่วไหล (Leakage Current) ออกมาที่ตัวถังมากน้อยแค่ไหน
ในงานอาชีพอุปกรณ์ที่ใช้ Switch Mode Supply จะใช้ปลั๊ก 3 ขาพร้อมสายดินเสมอพร้อมมีตัวอักษรโตๆ เขียนเตือนหลังเครื่อง
ตัวอย่างการเกิดสัญญาณกราวด์ลูป (สีเหลือง)
หนทางที่ปลอดภัยกว่าคือคุณจะต้องหาทางต่อสายดินให้กับอุปกรณ์ของคุณอย่างน้อยหนึ่งตัวและควรจะเป็นตัวที่กินกระแสค่อนข้างมาก เช่น AVR, TV, Projector คราวนี้คุณสามารถจะยืนเท้าเปล่าจับเครื่องได้โดยไม่ต้องพะวงว่าจะโดนไฟดูดอีก
แต่ก็มีประเด็นด้านเทคนิคเล็กน้อย คือ เครื่องเล่นต้นทาง เช่น CD, Blu-ray ควรจะลอยขาดินเอาไว้เพื่อป้องกันกราวน์ลูปที่อาจก่อให้เกิดเสียงฮัม, จี่ หรือภาพมีปัญหาได้เพราะต้นทางมันจะทำงานกับสัญญาณที่มีระดับต่ำมากๆ และอิมพีแดนซ์ของมันก็ค่อนข้างจะสูง
ถ้าต่อสายดินเอาไว้กับอุปกรณ์หลายๆ ตัวรวมถึงต้นทางด้วยแล้วระบบกราวน์ของคุณทำงานได้ไม่สมบูรณ์พอหรือค่าความต้านทานดินไม่ต่ำพอมันอาจจะเกิดกระแสไหลวนย้อนกลับไปลงดินที่ต้นทางซึ่งจะก่อให้เกิดสัญญาณรบกวนที่ไม่พึงประสงค์บางรูปแบบได้ครับ
อ้างอิง: บทบรรณาธิการนิตยสาร What Audio-Video? ฉบับที่ 246